Iparragirreren bertsoak
Jose Maria Iparragirre urretxuar famatuak antzuolarrentzat 1878 inguruan idatzitako bertsoak ere kantatzen dira Plazan egiten den ekitaldian zehar. Oso kontuan hartzekoa da urte hori; izan ere, ordurako karlistada bukatuta zegoen eta nafarroak harremanak galdu zituen beste probintzia euskaldunekin, eta azken horiek Foruak galdu zituzten 1876an. Horregatik, azken bertsoa da esanguratsuetetakoa, hortxe aldarrikatzen baita nafarroarekin lotura ez galtzea: Laurak bat.
Foruak galtzearen (1876 urtea) ondorioetako bat 1877. Urtean jazo zen. Urte horretan, soldaduzkarako adinean zeuden mutilei deitzea Penintsulan egiten zen bezala egiten zen euskal probintzietan ere; beraz, hemengo antolamendu militarra –eta horrekin batera alardearen zergatia- derogatu egin zen. Gertaera horiek eraginda, Iparragirrek ondorengo bertsoak idatzi zizkien antzuolarrei, euskal ohiturei jarraipena emateko helburuarekin, hain zuzen.
Nafarrak On Garzia
Errege zutela,
odolez estali zan
bai Baldejunkera:
Afrikanoak, orruz
legoiak bezala,
zioten kristau bizirik
utzi behar ez zela.
Baina euskaldunak,
laurak bat aurrera!
zioten: fedeagatik
danok hilgo gera;
jo!… jo eta ez eman
pauso bat atzera…
gurea izan arte
mairuen bandera.
Mutillak… hara non
ilargi erdia;
harrapatu dezagun
nahiz galdu bizia;
Hemen degu bandera,
upa Euskal-Herria
eta Antzuolarentzat
onra eta gloria.
Badirudi bertsook Iparragirrek Antzuolako alkateak eskatuta idatzi zituela, izan ere Iparragirrek hainbat enkargu ere onartzen zituen erromeria eta udako jaietatik.
Jatorriz, bertsoek ez zuten doinurik edo musikarik; bertso soilak besterik ez dira. 1978an, ordea, armoniaren bat jartzea erabaki zen bertsook alardean abesteko. Armonia, Miguel Gonzalez Bastidak Musika bandako zuzendari zenak jarri zion, eta horretarako Iparragirren “Gora Euskara” bertsoen musikaz baliatu zen.
